تشخیص نشانه های کمبود عناصر در گیاهان
شناسایی و تشخیص علائم کمبود از طریق آنالیز خاک ، برگ و ظاهر برگ ها و میوه انجام میپذیرد. در مناطق مختلف کشور نیز کمبود شدید برخی از عناصر مرسوم بوده که به شناسایی بهتر علائم کمک مینماید. به دلیل عدم رعایت تعادل عناصر و تاثیرات متقابل عناصر بر یکدیگر امکان دارد کمبود چندین عنصر به صورت همزمان باهم رخ دهد و نشانه های مختلف و شدیدی از علائم را در گیاهان بروز دهد.
تحرک یا پویایی عناصر غذایی
امکان تحرک یا پویایی عناصر غذایی در گیاهان یک عاملی است که در تشخیص نوع کمبود عناصر کمک کننده می باشد. با جذب عناصر در گیاه روند حرکت آن ها از برگ های پیر به سمت برگ های جوان بوده و در اندام ها و قسمت های مختلف گیاه جا به جا می شوند. از اینرو بروز کمبود عناصر در برگ های پیر یا جوان تر متفاوت است. از آنجائیکه تمامی عناصر به نوعی باعث بروز زردی در برگ ها میشوند؛ تشخیص صحیح نوع کمبود منجر به استفاده درست از کود مشخص و درمان کمبود ها میشود. اغلب کشاورزان زردی در برگ ها را کمبود عنصر آهن دانسته در حالیکه کمبود آهن شباهت بسیار زیادی با کمبود منگنز نیز دارد.
عناصر غذایی متحرک در گیاه
عناصر پتاسیم، فسفر، نیتروژن(ازت)، منیزیم و مولیبدن قابلیت تحرک در گیاه را دارند و از برگهای پیر به سمت برگهای جوان و بالاتر حرکت میکنند. به این علت علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ های پیر یا پایین تر بروز مینماید.
عناصر غذایی بدون تحرک در گیاه
عناصر آهن، روی، منگنز، مس، کلسیم، بور و گوگرد قابلیت تحرک در گیاه را ندارند و به این علت علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ های بالایی و جوانتر بروز مینماید.
برخی از عناصر مانند مولیبدن، مس و گوگرد در شرایط مختلف نیمه متحرک بوده و بروز علائم کمبود آنها میتواند متفاوت ظاهر شود. درکل علائم کمبود با توجه به نوع گیاه میتواند تفاوت داشته باشد. اما با توجه به بروز علائم در برگهای پیر(پایینی) یا برگهای جوان (بالایی) نشانه های مشخص به تفکیک عناصر برای تشخیص نوع کمبود وجود خواهد داشت.
تشخیص علائم کمبود در یا پائینی
علائم و نشانه های کمبود ازت یا نیتروژن (N)
- ازت جزء مهمی از مولکول کلروفیل را تشکیل می دهد و بدون وجود ازت حلقه های پرفینی چهار طرف مولکول کلروفیل تشکیل نخواهد شد،بنابراین اولین علائم کمبود ازت بصورت رنگ پریدگی و کلروز برگ های نمایان میشود که این زردی ابتدا از برگ های مسن شروع می گردد.
- در اواخر رشد رنگ زرد ، قرمز و بنفش مایل به قرمز نیز مشاهده می شود که در نتیجه تشکیل رنگ آنتوسیانین است.
- برگ ها کوچک ، ساقه ها لاغر هستند و معمولاً با زاویه کوچکی نسبت به ساقه اصلی می ایستند.
عوامل مؤثر در کمبود نیتروژن (ازت)
- خاک های شنی و سبک
- کم بودن مواد آلی خاک
- مشکلات هوادهی (اکسیژن رسانی) در خاک
- شرایط خشکسالی
- بارندگی زیاد و آبیاری سنگین
علائم و نشانه های كمبود فسفر (P)
- تغيير رنگ برگ ها به سبز تيره ، كدر مايل به آبی با ته رنگ برنزی يا بنفش
- متوقف شدن يا كاهش رشد قسمت هوايی و ريشه (كوتاه ماندن گياهان)
- جلوگيری از رشد ساقه های جانبی ، باز شدن شكوفه ها و جوانه ها و رسيدن ميوه
- محدود شدن تعداد برگ و شاخه و از بين رفتن جوانه های كناری
- سخت و شكننده شدن برگها
عوامل مؤثر در کمبود فسفر
- خاکهای بسیار قلیایی و بسیار اسیدی
- خاکهای حاوی مقادیر بالای عنصر آهن
- خاکهای با مواد آلی کم
علائم و نشانه های كمبود پتاسیم (K)
- پژمردگی برگ ها و آويزان شدن از حاشيه به طرف پائين
- ظهور برگ ها به رنگ سبز تيره مايل به خاكستری ، رنگ پريدگی و زردی بخصوص در بين برگ ها
- كلروز جزئی در برگ های پيرتر همراه با نكروز حاشيه ای (سوختگی نوك برگ ها )
- توقف رشد ساقه اصلی و شاخه ها ، ضعيف ، كوتاه و كوچك ماندن گياهان
- كوتاه ماندن فاصله بين گره ها و در كمبود شديد ، خشك شدن شاخه ها از انتها
- پوکی میوه های آجیلی و دانه غلات
- چروکیدگی پهنک برگ ها در هلو،آلو و زردآلو و ترک خوردن برگ ها
- سوختگی سیاه رنگ در حاشیه برگ های گلابی
عوامل مؤثر در کمبود پتاسیم
- خاک های اسیدی و شنی
- خاک های با غلظت بالای سدیم
- کشت های مداوم در خاک های با مواد آلی ناچیز
- میزان بالای عناصر کلسیم، فسفر در خاک
- میزان بالای عناصر منیزیم، نیتروژن در خاک
- برنامه های غذایی نامتعادل
علائم و نشانه های كمبود منیزیم (Mg)
- کلروز بین رگبرگ ها و به صورت زرد مایل به نارنجی دیده می شود
- به علت پویا بودن منیزیم علائم کمبود از برگ های مسن نمایان می شود
- علائم کمبود منیزیم اغلب با کمبود آهن و ازت اشتباه گرفته می شود. (در کمبود ازت برگ و رگبرگ به شکل یکنواخت زرد است و در کمبود آهن برگ زرد و رگبرگ سبز است اما در کمبود منیزیم برگ زرد و رگبرگ سبز است و در برگ های مسن ابتدا علائم را نشان می دهد.)
عوامل مؤثر در کمبود منیزیم
- خاکهای شنی و اسیدی
- مناطق با بارندگی زیاد
- دوره های طولانی سرما و رطوبت
- مقادیر بالای عناصر پتاسیم و کلسیم در خاک
علائم و نشانه های كمبود مولیبدن (Mo)
- کاهش رشد گیاه
- نشانه های مشابه کمبود ازت
- کاهش سطح برگ
- ایجاد لکه های زردی در سطح برگ
- سیاه تر شدن رگبرگ ها
- ابتدا برگهای میانی و جوان گیاه زرد شده
- به مرور علائم در برگهای پیر نیز پدیدار می شود.
عوامل مؤثر در کمبود مولیبدن
- کمبود عنصر فسفر در خاک
- میزان اکسید آلومینیوم خاک
- خاک های اسیدی
تشخیص علائم کمبود در یا بالایی
علائم و نشانه های كمبود آهن (Fe)
- کمبود آهن موجب کاهش کلروفیل بین رگبرگ ها شده و باعث ایجاد بیماری کلروز (زردی) در گیاهان می شود.و لذا سبب ظهور لكه های مايل به زرد بين رگبرگ های برگ ها و سبز باقی ماندن رگبرگ ها می گردد
- با توجه به تحرك كم عنصر آهن زردی ابتدا در برگ های جوان ديده می شود و با شدت يافتن كمبود ، تمامي گياه را در بر مي گيرد.
- در غلات كمبود به صورت نوارهای سبز و زرد رنگ در طول برگ (رگبرگ ها به رنگ سبز و فاصله بين رگبرگ ها زرد) نمایان میگردد.
- کمبود عنصر آهن منجر به خشک شدگی گیاه و باعث کاهش بهره وری و کیفیت نا مرغوب محصولات گیاهی می گردد .
عوامل مؤثر در کمبود آهن
- خاک های قلیایی و آهکی
- سطوح بالای عناصر روی، مس و منگنز در خاک
- مقادیر بالای عناصر کلسیم و فسفر
تشخیص تفریقی کمبودهای مشابه با آهن
- کمبود آهن : لكه های مايل به زرد بين برگ ها دیده می شودو رگبرگ ها سبز باقی می مانند و زردی ابتدا در برگ های جوان مشاهده می گردد.
- کمبود ازت : برگ ها به صورت یکنواخت زرد شده و رگبرگ ها به رنگ سبز باقی نمی مانند و کلرز ابتدا در برگ های مسن دیده می شود.
- کمبود منیزیم : علائم کمبود منیزیم به علت پویا بودن عنصر از برگ های پیر آغاز می شود و کلروز نیز به رنگ زرد نارنجی دیده می شود.
- کمبود منگنز : رگبرگ ها در فقر شدید به رنگ سبز باقی نمی ماندو علائم کمبود در ابتدا در برگ های جوان دیده می شود.
علائم و نشانه های كمبود منگنز (Mn)
- كلروز كوچك بين رگبرگی
- علائم شبيه به كمبود آهن در گياه و تفاوت در وجود لكه های خاكستری در برگ و لكه های تيره و مناطق نكروتيك در امتداد رگبرگ ها و همچنین در کمبود منگنز بر خلاف آهن رگبرگ ها در فقر شدید به رنگ سبز باقی نمی مانند.
- ظهور لكه های مايل به زرد بين رگبرگ های برگ های جوان و سبز باقی ماندن قسمتی از حاشيه رگبرگ ها
- بيماری های لكه خاكستری در يولاف و لكه باتلاقی در نخود فرنگی ناشی از كمبود منگنز در گياه است.
عوامل مؤثر در کمبود منگنز
- خاک های شنی و نرم
- اسیدیته (pH) بالای خاک
- دوره طولانی سرما و رطوبت
- خاکهای حاوی غلظت بالا از عناصر کلسیم و مس
علائم و نشانه های كمبود روی (Zn)
- زرد شدن فواصل بين رگبرگها و ظهور نكروز پيشرفته بين رگبرگی
- كم شدن رشد شاخه ها ، ريزش قبل از موعد برگها ، كم شدن فاصله ميان گره ها ، زرد و روشن شدن رنگ برگهای انتهايی شاخه
- كوتاهی و روزتي شدن بوته ها
- جلوگیری از تشکیل میوه و دانه
عوامل مؤثر در کمبود روی
- خاکهای آهکی و با اسیدیته بالا
- مصرف بی رویه کودهای فسفات و بالا بودن غلظت عنصر فسفر در خاک
- غلظت بالای عنصر کلسیم
- بی کربنات بالا در آب آبیاری
علائم و نشان های كمبود مس (Cu)
- كلروز خفيف سرتاسری برگ ها و كوچك ماندن آن ها همراه با لكه هاي نكروتيك
- پيچيدگي برگ ها و خم شدن دمبرگ به سمت پائين(به اصطلاح لب شتری شدن برگ ها)
- جلوگيری از توليد شكوفه و تشكيل ميوه
- در غلات سفيد شدن نوك برگ ها ، باريك ماندن و پيچيدگي برگ ها ، عدم تشكيل سنبله و خوشه و پوك شدن دانه ها
- بيماری سرشاخه ميری تابستانی در مركبات ، آلو و ميوه های هسته دار ناشی از كمبود مس است.
عوامل مؤثر در کمبود مس
- خاك هاي شنی-قليايی و خاك های رسی غنی از مواد آلی
- میزان بالای نیتروژن و فسفر در خاک
- استفاده بی رویه از کودهای حیوانی
علائم و نشانه های كمبود کلسیم (Ca)
- كلروز حاشيه ای جوانترين برگ ها و سپس قهو ه ای شدن آن ها
- لوله شدن نوك برگ ها به طرف بالا یا پایین
- بدشكل و چروكيدگی برگ هاي جوان نزديك شاخه
- نا منظم و پاره پاره شدن حاشيه برگ
- توقف رشد بافت های مريستمی و در صورت پيشرفت از بين رفتن بافت ها
- بيماری های لكه تلخ سيب ، پوسيدگی گلگاه گوجه فرنگی ، لكه چوب پنبه ای ، سوختگی انتهایی (لبه برگ ) كاهو و قلب سياه كرفس ناشی از كمبود كلسيم هستند.
عوامل مؤثر در کمبود کلسیم
- بالا بودن میزان عنصر پتاسیم و ازت در خاک
- خاک های سبک ، شنی و اسیدی
- شرایط خشکسالی
علائم و نشانه های کمبود عنصر گوگرد (S)
- رنگ پریدگی مشابه کمبود ازت بوده اما در برگ های جوان
- بدون سوختگی نقطه ای
- کاهش رشد و کم شدن تعداد برگها
عوامل مؤثر در کمبود گوگرد
- کمبود مواد آلی در خاک
- کاهش باکتریهای مفید خاک
- رطوبت کم در خاک
علائم کمبود بُـر در گیاه (B)
- بعلت عدم پویایی بُـر در گیاه، علائم کمبود ابتدا در برگ های جوان و سرشاخه ها مشاهده می شود.
- توقف رشد جوانه انتهایی، سیاه شدن جوانه های رویشی و بافتهای مریستمی
- تشکیل بافتهای قهوه ای یا چوب پنبه ای و پوسیدگی داخل غده ها
- بدشکلی و شکنندگی دمبرگ ها و رگبرگ میانی و شکاف دمبرگ در چغندرقند بدلیل کمبود بر میباشد.
عوامل مؤثر در کمبود بُر
- خاک های قلیایی و آهکی
- مقادیر بالای عناصر پتاسیم و کلسیم
- خشکسالی